70 yıl önce Bursa nasıldı? Bunu hatırlayan çok az kişi var. Son 70 yılda dünya ve Bursa’da her şey o kadar çobuk değişti ki, asırlar sürmüş gibidir. Her şeyin değiştiği dünyada, bugün size sadece son 70 yıl önceki Bursa’nın ünlü sanayicileri ve fabrikatörlerinden söz edeceğim. Çünkü bugünün ünlü girişimcileri olan Sönmez, Çağlar, Gençoğlu, Diniz gibi ailelerin hiçbirinin adı 60 yıl önce anılmıyordu…
70 yıl önceki zengilerin, fabrikatörlerin bir kısmı ayakta kalmışken, bir kısmının ise bugün esamesi bile anılmıyor… 1944 yılında, bir gazeteci olan Musa Ataş’ın hazırladığı çalışmada yer alan bu bilgiler, Bursa’nın 60 yıl öncesini çok iyi anlatmaktadır.
70 yıl önce Bursa’yı yönetenler
Bursa’yı yönetenlere baktığımızda fabrikatörlerin adının sıklıkla yer aldığı görülmüştür. 60 yıl önce İl Yönetim Kurulu şu ismlerden oluşmaktaydı: Rami Gökçe, Şemseddin Yazıcı, Esad Alper. İl Daimi Encümeni üyeleri ise Hulusi Erdem, Hasan Tahsin Ersop, Mehmed Erdem ve Cahit Pulat’tan oluşmaktaydı.
70 yıl önce İl Genel Meclisi üyeleri şunlardır: Hulusi Köymen, Raif Avcıoğlu, H. Tahsin Ersop, Tevfik Aycan, Nazmi Kağıtçıbaşı, Cevad Borçbakan, Nureddin Öğüaç, Kemal Duraner, Muhtar Alemdar, Ata Tezer, Hüsnü Güven, Bekir Laska, Nuri Doğrul, Hadi Durusoy, Mehmed Sindel, Hulusi Erdem, Hilmi Ertan, Şükrü Aybar, Sabiha Atlı, Ahmed Hamdi Erozan, İsmail Özel, M. Niyazi Canıtez, M. Cahid Pulad, David Gürcesular, Osman Yılmaz, Mehmed Erdem, Eşref Altın, Zehra Budunç, Kamil Konuk, Refik Atay, Mehmed Ozeç, Tevfik Erdemgil, Burhaneddin Ersöz, Cemil Parmaksızoğlu.
“CHP İl Yönetim Kurulu şu kişilerden oluşur: Başkan Durmuş Erginsoy, Dr. Şemseddin Dora (Halkevi Başkanı), Ali Sırrı Aysoy, Ragip Armağan, Av. Tevfik Aycan, Said Ete, Av. Cemil Öz, Nureddin Öğüç, Dr. Niyazi Bayatlı, İl sekreteri Hayri Gürmen’dir. CHP İlçe Yönetim Kurulu ise şu kişilerden oluşuyordu: Turgut Karatal (Başkan), Zehra Budunç, Emin Hakçı, Dr. İzzet Arkan, Dr. Fahreddin Ünseren, Nazmi Kağıtçıbaşı, Kemal Duraner.”
Ticaret ve Sanayi Odası Meclis Başkanı Lofçalı Ekrem Erkmen, Yönetim Kurulu Başkanı Said Ete’dir. Yönetim kurulu üyeleri ise şunlardır: Selim Süter, İhsan Celal Antel, Fahri Batıca, Mehmed Sabit Tütnar, Mithat Sarı, Burhaneddin Töre. Ticaret Borsası’nınYönetim Kurulu Başkanı Paşaçiftliği sahibi Muhiddin Dinçsoy’dur. Meclis Başkanı da fabrikatör Ragip Armağan’dır.
Bursa’nın eski zenginleri
1944 yılında, Bursa’da 54’den fazla sanayi tesisi ve fabrikatörü bulunmakta. Bunların tamamına yakını ise ipek ve dokumacılık üzerineydi. O tarihte Bursa’nın en önemli fabrikatörü Hamdi Sami Gökçen’di. Ancak fabrikaların eşi Şükufe Gökçen üzerinde olduğu görülmektedir. “Desenler fabrikada, Bayan Ş. Gökçen’in zevci olan Hamdi Sami Gökçen tarafından tersim edilir. Hamdi Sami, merhum Berlin sefiri Kemaleddin Sami (Paşa’nın) kardeşidir.”
Faik Yılmazipek’e ait Demirkapı’daki Yılmaz Fabrikaları, yarım asır evvel Muhtar Bey tarafından kurulmuş. “Faik Yılmazipek; Büyük Harpte vatan uğrunda iki koluna birden kaybetmiş fedakar bir Türk evladı ve malul gazidir.”
“Bursa’nın en eski ve en büyük fabrikası (ÎPEKER) firmasına aittir. Gerek fabrikaların sahibi Bay Mehmed İpeker,gerek oğulları Bay Muhsin ve İhsan İpeker; Bursa’nın gençlik ve spor hareketlerinde de mühim mevki işgal eden Acaridman şampiyon klübünün reisliğini yapan sportmen ve kıymetli bir gençtir.”
“Yusuf Ziya Akipek, I. Dünya Harbi’nde İnegöl Cerrah köyünde ipekçiliğe başlamış, orada kurduğu fabrika ile ipek üretimine çalışmış. Harbi müteakip Bursa’ya yerleşen Yusuf Ziya, ipekçiliği ellerinde tutan gayrimüslim unsurlar arasında muvaffakiyetli bir çalışma ile temayüz etmiş ev Türk vatandaşlarına bu sahada mükemmel bir örnek ve model olmuştur. Birçok ihtisas sahibi Türk işçisi yetiştirmek bakımından fabrikasını bugünkü Bursa ipekçiliğinin adeta bir mektebi haline kalbetmiştir.”
“1935 yılında kurulmuş; koza, ipek ve madenkömürü üzerine iş yapan şirketin sahibi Fahri Batıca, muhtelif bankalarda müdürlüğe kadar vazifeler gördükten sonra serbest iş hayatına atılmış. Fahri Batıca, Sanayi Birliği Başkanlığı ve Acar İdman Kulübü başkanlığında bulunmuş çalışkan ve verimli bir gençtir.”
1935 tarihinde kurulmuş olan bir fabrikanın sahibi olan Ragip Armağan, Avrupa’ya da ihracat yapmakta. Ragip Armağan, CHP il yönetim kurulu üyesi, Ticaret Borsası Meclis Başkanı ve Belediye Meclisi maliye ve bütçe encümeni başkanı, Türk Hava Kurumu başkanlığını yapmıştır.
“Said Ete ve Emin kollektif şirketinin yerine Rıza Ete ve ortağı İpekay Komandit Şirketi kurulmuş. Sait Ete, uzun müddettenberi Ticaret Odası Başkanlığı yaptı.”
Bursa’nın ünlü fabrika ve fabrikatörleri
1943 yılında Ali Tezel ve Hüseyin İşler tarafından kurulan fabrikasında, elektrikle çalışan tezgahlarıyla, Avrupa tipinde Bursa’da yapılmış en önemli kuruluşlardan biri.
Yün ve deri tüccarı Mehmet Urgancıgil, “Bu sanat şubelerine ecdaddan kalma olarak intisap etmiştir. Belediye Meclisinde ve CHP’de azalıkları vardır.”
1937 yılında Kazım Akım tarafından kurulan un fabrikası, “Almanya’da dünyanın en ünlü Miyag müesessessince yeni olarak kurdurulmuş. Bursa’nın bu biricik fabrikası, Burhaneddin Ersöz tarafından idare edilmektedir.”
Tolon Makina İmalatı Kollektif Şirketi; Fahri Batıca ve Kamil Tolon tarafından 1942 senesinde kurulmuş. Bugün bile satılan demir destere makineleri üreten bir fabrika kurulmuştu.
9 yıl önce fabrikatörlüğe başlayan İbrahim Baydan “Vaktiyle bir belediye çavuşuydu. Devlet parasile geçinmenin zor olduğunu gören bu zat şahsî teşebbüs sahasına geçmiş ve kendisine en muvafık yolu bulmuştur.”
Mahmud Akbey, Rıza İlovave Neş’et Akbey’in 1941’de kurduğu Kumaş Boya ve Baskı Şirketi, kurucularının isimlerinin baş harflerini alarak (MARÎNA) adını almıştır. İsminden bir yabancı firma olduğu zannedilmemelidir.”
Mahmud ve Neşet Akbey’in pederleri Ahmed Akbey, “30 sene evvel kendi parasile Eskişehir’de bir halıcılık mektebi açmış ve bu mektebi, sonra işi Bursa’ya nakletmiştir. Burada faaliyetini boyacılık sahasına dökerek çocuklarını da bu işe sevketmiş ve bu branşta yetiştirmiştir.”
I am text block. Click edit button to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
Genç girişimciler
Lofçalıoğlu Mustafa ve Ortatlan Şirketi, “70 sene evvel merhum Lofçalı Mehmet Emin tarafından kurulmuş, büyük oğlu Lofçalıoğlu Halil tarafından idare edilmiştir. 1936’dan sonra Lofçalı Halil’in vefatiyle diğer kardeşi Lofçalı Mustafa ve eniştesi İsmail Sabuniş ile Ekrem Erkmen tarafından idame edilmiştir. Ekrem Erkmen Belediye Meclisinde ve Ticaret Odasında azadır.”
1926 yılında Mudanya’da kurulan firmasını sonra Bursa’ya taşıyan Vasfı Başaran, aslında emekli bir piyade binbaşısıdır, İstiklal Harbine iştirak eden ve 3. Süvari Fırkasının kumandan muavinliğini uzun zaman yapmış bulunan tanınmış bir şahsiyettir.
Rüştü Egel ve Kardeşleri Şirketi de, Bursa’da böcek tohumu üretiminde önemli isim olup 25 yıl önce kurmuş. Rüştü Egel, Dördüncü devrede B.M.Meclisi’ne Bursa mebusu olmuş.
“Almanya’da beş sene tahsil eden gıda kimyageri ve eski Adliye Nazırı Celaleddin (Beyin) oğlu İhsan Celal Antel, 16 sene evvel Bursa’ya gelerek burada şahsî teşebbüsü ile bir konserve Fabrikası kurmuştur. Önce bir kooperatif şirketi halinde çalışmaya başlıyan fabrika, 3 yıl sonra Mehmet Nuri Ünlüer ile ortak işletilmeye başlanmıştır.”
Ayrıca Salih Birleşik, N. Ahmed İpeksan, Kamil Urgancı, Feyzi Uygun, Hüsnü Bademlioğlu, Recep Garip, Şerif Artış Sevîm, Reşat İpekkar, Emin Dutipek, Hüsnü Aydın, Emin Sağışman, Sabri Özipek, Murad Atiker,Ali Ferruh Yücel, İbrahim Yaşar, Hakkı Birleşik, M. Marsel Romangal, Muammer Karaman, Mehmet Rifat Pekiş,Kâmil Sarıaydın, Ahmet Ökeve Tahir Sütmen gibi fabrikatörler 60 yıl önce Bursa’nın önemli girişimcileri olarak göze batmaktadır. Musa Ataş’ın kitabında bu girişimcilere ait zengin bilgiler yer alıyor.
Bursa’nın son 60 yılına baktığımızda zenginlerinin büyük ölçüde değiştiği görülür. Belki 50-60 yıl sonra, bugünün zengin ailelerinin yerini başka Bursalı aileler alabilir. Çünkü Bursa’nın kaynakları, her zaman yeni yeni girişimcilerin ortaya çıkmasına olanak sağlamaktadır.
